Werkgroep Vlieghinder Almere - WVA 

De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de Belangenvereniging Almere Hout (BAH), Bewonersvereniging Tureluur–Zuid, Bewonersvereniging Nobelhorst en van de stichting OnmoetingsHuis de Kern.

Upgrade: februari 2022

Voorrang aan Wonen en Gezondheid

De Werkgroep heeft onlangs een brief gestuurd naar de gemeenteraadsleden van Almere en Zeewolde en de Provinciale Statenleden. In deze brief wordt de onmogelijke situatie van het plan Oosterwold 2 belicht. Oosterwold 2 is de uitbreiding van het woongebied ten noorden van de A27. Aan de rand daarvan staan windmolens van 220m hoog die een stevige slagschaduw geven.

Daarnaast is een van de vliegroutes van Lelystad Airport precies boven dit gebied gepland. De vliegtuigen maken dan een draai van 180º boven de windmolens bij de A27 op een hoogte van 500m. Afgezien van de geluidsbelasting die deze draai met zich mee brengt, is er ook een risico op een calamiteit. Immers met goed weer zal de marge tussen vlieghoogte en de windmolens voldoende zijn. Maar wat gebeurt er in geval van extreem weer?

De combinatie van windmolens en vliegroute maakt het gebied in feite ongeschikt voor woningbouw. Maar woningbouw heeft nu juist topprioriteit in Nederland. In de afweging woningbouw versus vacantievluchten denkt de werkgroep dat de keuze redelijk eenvoudig is. Geen vliegroute boven Oosterwold 2.

Volledige brief WVA aan overheid Flevoland  klik hier

Update: december 2021

De mogelijke opening van Lelystad Airport betekent hinder voor een (groot) deel van Almere. Vandaar dat we enkele jaren geleden gestart zijn met een groep om kennis te nemen van de feiten en de belangen van de bewoners te laten horen. Inmidels zijn we vele gebeurtenissen verder, maar het verhaal is nog niet afgelopen. Steeds blijkt er weer een nieuwe hinderpaal te zijn, waardoor de geplande opening niet door kan gaan. De problematiek van de luchtvaart via Lelystad is onderdeel van een groter geheel, niet alleen nationaal maar ook internationaal. De Werkgroep is aangesloten bij SATL, Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen - voor de website van SATL  klik hier

Welke onderwerpen spelen nu een rol in de luchtvaart?
De belangrijkste onderwerpen op het gebied van de luchtvaart in Nederland zijn op dit moment:

• Luchtvaartnota 2020-2050. Deze nota is controversieel verklaard en wacht nog op behandeling in het Parlement  door het nieuwe kabinet.
•  Herziening luchtruim. De bedoeling is dat de routes van de diverse vliegtuigen geoptimaliseerd worden zodanig dat er minder overlast zal ontstaan.
• Nieuw Handhavingssysteem voor Schiphol (NNHS).
•  Meten vs berekenen van geluidsbelasting. Dat is een oud strijdpunt. Het blijkt keer op keer dat de berekende geluidsbelasting een te rooskleurig beeld geeft. Gemiddeld ca. 3 dB(A) te laag.
• Fijn stof. Met name vliegverkeer is de bron van ultra fijn stof. Er loopt op dit moment een onderzoek van het RIVM rond Schiphol.
• Lelystad open ja of nee.

Waarom zijn er zoveel moeilijkheden rond de opening van Lelystad Airport
Er blijken veel "onregelmatigheden" opgetreden te zijn in de procedure om te komen tot de realisatie van het vliegveld. De belangrijkste zijn:

• De oorspronkelijke MER (milieu effect rapportage) bevatte ernstige fouten en moest overnieuw.
• De stikstofuitstoot van het vliegveld (inclusief gerelateerd verkeer) vereist een Natuurvergunning. In eerste instantie heeft de Overheid de stikstofemissie zodanig omlaag gerekend dat er geen vergunning nodig zou zijn. Nadat duidelijk was dat er fouten waren gemaakt kon de Overheid niet anders dan wel een Natuurvergunning aanvragen. Maar ook daarin zijn waarschijnlijk fouten gemaakt. Helaas weigert de Overheid op een Wob verzoek om de input data van de berekeningen openbaar te maken.
• Vele malen heeft de politiek uitgesproken dat Lelystad Airport een overloop functie van Schiphol zou krijgen. Geen nieuwe aanbieders. Die zogeheten VVR regeling moet dan wel door Brussel worden goedgekeurd. Op basis van het mededingingsbeleid was het vanaf het begin volstrekt duidelijk dat deze goedkeuring er niet zou komen. Maar door de formele aanvrage pas in te dienen na de bouw van het vliegveld kon de minister de Tweede Kamer voor een voldongen feit plaatsen.

Oosterwold
In het geval van Oosterwold 2 (deel ten N.O. van de A27) is het duidelijk dat de windturbines en de geplande aanvliegroute van Lelystad Airport (05 inbound) conflicteren met woningbouw, c.q. de gezondheid van mogelijke inwoners in dat gebied.

1 - Geluid
De regelgeving betreffende geluid is gebaseerd op de waarde van Lden. Deze waarde is een gemiddelde belasting over het jaar. Inmiddels weten we dat hinder niet zozeer bepaald wordt door een gemiddelde belasting maar door de pieken die optreden. De te verwachten piekbelasting in het gebied is 70-75 dB. Dat is een behoorlijke belasting.

2 - Wanneer treedt de piekbelasting op?
De plannen voor LA voorzien in een openingstijd van 6.00 - 23.00 uur, met een extensie voor vertragingen tot 24.00 uur. Deze tijden sporen niet met de toezeggingen aan de Tweede Kamer: geen nachtvluchten op LA. Volgens de eigen criteria van de regering zijn dat namelijk vluchten tussen 23.00-7.00 uur. Ze sporen evenmin met de beleidsdoelen  van IenW: terugdringen van de voor welzijn en volksgezondheid schadelijk nachtvluchten, zonder dat dit mag leiden tot toename van eveneens schadelijke vluchten in de 'randen van de nacht' (22.00-23.00 en 7.00-8.00 uur). Bovendien sporen ze niet met de Europese regel dat een nacht acht uur moet bedragen.

De verklaring waarom het ministerie met zowel het een als het ander een loopje neemt, is het besef dat doorklinkt in haar Luchtvaartnota 2020-2050, dat 'juist de randen van de nacht bedrijfseconomisch van belang zijn voor de luchtvaartmaatschappijen'. Voor het verdienmodel van de lowcost carriers en dus dat van Lelystad Airport is het namelijk cruciaal dat zij per dag met hun dure machines zoveel mogelijk 'slagen' kunnen maken, willen hun operaties op dit vliegveld rendabel zijn. Dat betekent zo vroeg mogelijk starten en zo laat mogelijk terugkeren.

Conclusie: de piekbelasting zal zich vooral voordoen in het laatste deel van de nacht (6.00-7.00 uur) en in de randen van de nacht (22.00-23.00 en 7.00-8.00 uur). Voor de nachtrust, het welzijn en de gezondheid van de om- en onderwonenden van de LA-routes is dat funest. Sowieso duurt hun nacht niet de normatieve acht uur, maar slechts zeven uur. In de drukke weekeinden en vakantieperiodes zal bovendien voorspelbaar vaak gebruik worden gemaakt van de extensie tot middernacht, waardoor hun nachtrust zelfs beperkt wordt tot zes uur. Tevens moet gevreesd worden voor het imago van de getroffen woonwijken onder de routes en bijgevolg voor de waarde van het onroerend goed aldaar.

3 - Relatie windturbines  
De aanvliegroute 05 maakt een bocht van 180° bij de A27. De vlieghoogte is daar ca 500m, de tiphoogte van de turbines is 220m. De manoeuvreerbare ruimte voor vliegtuig is dus max. 280m. Dat zal ongetwijfeld voldoende zijn bij goed zicht en rustig weer. De vraag is of dit voldoende is bij extreme weersomstandigheden.
Het Luchthavenbesluit gaat uit van een hoogtebeperking voor "bouwwerken" tot 146,3m (let op de nauwkeurigheid van de decimaal!)   Deze hoogtebeperking geldt niet voor bouwwerken die een vergunning hebben. ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) heeft een verklaring van geen bezwaar afgegeven voor de windturbines in juni 2017. De Werkgroep Vlieghinder Almere heeft in juli van dit jaar een Wob verzoek ingediend om de documenten te ontvangen die de ILT heeft gebruikt om tot deze beslissing te komen. Tot op heden hebben wij deze documenten nog niet ontvangen.

Conclusie: De bocht in de vliegroute levert een potentieel gevaar voor een ramp. Niet voor niets heeft "men" ooit een hoogtebeperking bedacht van 146,3m. Het is heel merkwaardig dat middels een vergunning deze meters opeens kunnen verdwijnen. Dezelfde redenering geldt voor de rij windturbines aan de Wulptocht. Op zijn minst vereist dit potentieel risico een nader onderzoek.

Wat nu met Oosterwold?
Het mag duidelijk zijn dat bouwen (en vervolgens wonen) in Oosterwold in combinatie met de windmolens en Lelystad Airport niet goed mogelijk is zonder ernstige gevolgen. Er zal wat moeten veranderen in de plannen. Daarbij neemt de urgentie van woningbouw in Nederland  snel toe. De windturbines staan er al. Lelystad Airport is nog niet operationeel. Wanneer het belang van wonen afgewogen moet  worden tegen het belang van vakantievluchten, dan lijkt de beslissing niet moeilijk: vakantievluchten hebben geen prioriteit boven wonen en gezondheid.

Update: oktober 2021

SATL wordt vermeld in ‘De Duurzame 100 - 2021' van Dagblad Trouw

Ieder jaar heeft dagblad Trouw een verkiezing van de meest duurzame  initiatieven/acties in het land. Deze keer viel de actiegroep SATL (Samenwerkende Actiegroepen tegen Laagvliegen) in de prijzen: nummer 71. Onze plaatselijke werkgroep (Werkgroep Vlieghinder Almere) maakt ook deel uit van SATL. Vandaar dat we best een beetje trots zijn.

Het jury rapport vermeldt het volgende:
22 actiegroepen strijden tegen herrie van laag vliegverkeer.
Ze maakten het leven van menig politicus zuur. En zeker dat van Cora van Nieuwenhuizen, destijds minister van Verkeer en Waterstaat. Vol ongeduld probeerde ze Lelystad te openen, maar daarbij had ze buiten SATL gerekend: de burgers van 22 lokale actiegroepen uit vijf provincies, verenigd onder de naam Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen

Zij schoten vakkundig gaten in de geluids- en stikstofberekeningen die aan de vergunning van Lelystad ten grondslag lag. Zonder SATL had Nederland nu onder “een deken van laagvliegende vliegtuigen” gelegen, zoals het burgercollectief het zelf uitdrukt. En daar zijn ook wij SATL dankbaar voor, want al dat vliegverkeer is immers een aanslag op het klimaat en de leefomgeving.

SATL is politiek neutraal en ongebonden, gaat geen discussie uit de weg, doet onderzoek en geeft voorlichting aan politici, ambtenaren en burgers met rapporten en berekeningen. De deelnemers aan SATL werken verder vrijwillig en hun autoriteit wordt niet meer betwist. Zo adviseerde SATL onder andere de commissie - Remkes, die op haar beurt het kabinet weer voorzag van een advies over een andere lastige milieukwestie: de overmatige uitstoot van stikstof.

Voor de volledige lijst van ‘De Duurzame 100 - 2021'  klik hier

Voor de website van SATL  klik hier

Update: april 2021

Sinds de laatste update is er veel gebeurd op luchtvaartgebied. Vorig jaar publiceerde de overheid de langverwachte Luchtvaartnota 2020-2050. Een belangrijk beleidsbepalend document. Helaas was bij de totstandkoming van de nota geen rekening gehouden met de Corona crisis en de lange termijn gevolgen daarvan op de luchtvaart. Dus moeten we nog maar zien hoe de uitwerking gaat verlopen.

Ook heeft het Ministerie het project Luchtruimherziening in gang gezet. Doel is om te komen tot een stelsel van vliegroutes boven Nederland met een minimale milieubelasting. In het begin van dit jaar is de voorkeursvariant gepubliceerd. Een verdere uitwerking komt daarna. De WVA heeft een zienswijze ingediend (een zienswijze indienen is de manier om een reactie te geven op de plannen van de overheid).

Tevens heeft de overheid dit voorjaar het concept Luchthavenverkeersbesluit (LVB) Schiphol gepubliceerd. In dit besluit wordt o.a. ook het Nieuwe Normen en Handhaving Stelsel (NNHS) juridisch verankerd. Het NNHS beperkt in principe de geluidsbelasting van het vliegverkeer. Opmerkelijk is dat het NNHS is al vele jaren in gebruik is, maar tot nu toe had het geen wettelijke status, dus er kon bij Schiphol niet gehandhaafd worden! Onlangs heeft de Commissie MER geoordeeld dat de MER (milieu effect rapportage) die is opgesteld ten behoeve van het concept LVB volstrekt onvoldoende is. Dat moet dus over.

Daarnaast heeft het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) onlangs een ontwerp Natuurvergunning voor vliegveld Lelystad gepubliceerd. Het heikele punt is de te verwachten stikstofdepositie van het vliegverkeer op de kwetsbare natuurgebieden.

U ziet, er is veel gaande en het heeft allemaal ook te maken met vliegveld Lelystad.

De WVA heeft zich aangesloten bij de overkoepelende stichting SATL (Samenwerkende
Actiegroepen tegen Laagvliegen). Binnen de SATL is veel expertise aanwezig zodat de plannen van de overheid kritisch gevolgd kunnen worden. Zie de verschillende dossiers op de SATL website.

De voorlopige inschatting is dat het ontwerp Natuurvergunning rammelt. Zoals destijds ook bij de berekeningen van de milieu effect rapportage van Lelystad, worden in de Natuurvergunning niet alle bronnen van stikstof op de juiste manier meegenomen. Ook is er veel kritiek op het feit dat de vergunning gebaseerd is op 10000 vluchten, terwijl de voorziene capaciteit 45000 vluchten betreft. Heel opmerkelijk is dat de stikstofruimte van Lelystad moet worden gerealiseerd door een overschot aan ruimte bij Schiphol. Ra ra hoe is dat mogelijk? Het blijft spannend.

Voor meer informatie over SATL klik hier

Update: 7 juli 2019

In vervolg op de motie van D66 (politieke markt 16 mei 2019) over de invoering van een meetsysteem voor geluidsbelasting en luchtkwaliteit, is op 23 mei in de Raad deze motie aangenomen. (Motie vreemd aan de orde van de dag Monitoring lucht en geluidkwaliteit RG88.)

Voor meer informatie  klik hier

De wethouder komt in het najaar met een plan.

Voorts is er een nota van toelichting verschenen van de minister als reactie op de ingediende zienswijzen op het Luchthavenbesluit en de MER Lelystad. Daar hebben wij ook een reactie opgeschreven.

Voor de nota en de kamerbrief klik hier

Update: 13 mei 2019

Komt allen naar de Politieke Markt.

Donderdag 16 mei 2019 zal de Werkgroep Vlieghinder Almere inspreken tijdens de Politieke Markt

Donderdag 16 mei a.s. wordt tijdens de Politieke Markt van de Gemeenteraad Almere een motie van D66 besproken. Deze motie gaat over de invoering van een meetsysteem voor geluidsbelasting en luchtkwaliteit.

Gelet op de mogelijke groei van de vliegtuigbewegingen boven Almeers grondgebied, is een dergelijk meetsysteem van belang voor de signalering van knelpunten. De Werkgroep Vlieghinder Almere heeft meerdere malen aangedrongen op een dergelijke meetsysteem.

Tijdens de Politieke Markt zal een van de leden van de Werkgroep inspreken

 Zaal Haven - 19.30 - 20.00 uur.

Meer informatie over deze Politieke Markt klik hier

Meer informatie over de motie van D66 klik hier

Update: 11 januari 2019

Informatiemarkten zienswijzenprocedure Lelystad Airport

Vandaag 11 januari 2019 start de zienswijzenprocedure Lelystad Airport. De procedure loopt tot en met donderdag 21 februari 2019. Tijdens deze periode bent u van harte welkom één van de informatiemarkten bij te wonen. De maximale capaciteit per informatiebijeenkomst bedraagt 300 personen. Er zijn bijeenkomsten gepland in Lelystad - Enkhuizen - Hoogeveen - Zwolle - Apeldoorn.

Om u aan te melden voor een van de bijeenkomsten klik hier

Meer informatie en uitleg over de zienswijzenprocedure vindt u op de website Platform Participatie van de Rijksoverheid klik hier

Update: 30 december 2018

Half december kreeg de Werkgroep Vlieghinder Almere het onderstaande bericht binnen van de Rijksoverheid.

Vanaf 11 januari kan iedereen reageren op het ontwerpbesluit tot wijziging van het Luchthavenbesluit Lelystad Airport (ontwerpbesluit). Tijdens de zienswijzenperiode van 6 weken kunt u reageren op het ontwerpbesluit en de geactualiseerde milieueffectrapportage (MER) bij het Luchthavenbesluit.

Voor het volledige bericht: klik hier

Zorgen om vlieghinder

Het aantal vliegbewegingen in het luchtruim boven Almere is de afgelopen tien jaar verdrievoudigd. Dit veroorzaakt geluidsoverlast en heeft een negatieve invloed op de luchtkwaliteit. Vanwege mogelijke gezondheidsrisico’s voor de inwoners van Almere vinden wij dat de gemeente Almere een monitoringsysteem moet invoeren om tijdig de juiste besluiten te kunnen nemen om de gezondheid van haar inwoners te waarborgen.

Volgens een recent rapport van Milieudefensie voldoet de luchtkwaliteit in Almere niet aan de normen van de Wereld Gezondheidsorganisatie. Link naar "Lucht in Almere moet inderdaad schoner".
In het rapport van Milieudefensie wordt benadrukt dat het verkeer de grote boosdoener is. In deze notitie willen wij aandacht vragen om niet alleen de invloed van het wegverkeer maar ook de invloed van het vliegverkeer op de luchtkwaliteit in Almere te onderzoeken.

Daarnaast dient ook het vliegtuiglawaai in kaart gebracht te worden. In de Geluidsbelastingkaart Almere 2016 werd dit onderwerp zeer kort behandeld: ‘de geluidsbelasting als gevolg van andere bronnen overschrijden in Almere geen grenzen en zijn daarom niet relevant’. De beleving van de inwoners is echter anders.

Via de burgerijenquête ‘Almere in de peiling 2012’ is de bevolking bevraagd hoe en van welke lawaaibronnen men de meeste overlast ondervindt. De uitkomsten hiervan waren:

1. Bromfietsers/scooterlawaai: 20%
2. Wegverkeerslawaai: 14%
3. Vliegtuiglawaai: 12%

Het is van belang dat het vastleggen van luchtkwaliteit en geluidsoverlast gebaseerd is op metingen en niet op berekeningen. Daarom verzoeken wij de gemeente Almere over te gaan tot monitoring van luchtkwaliteit en geluid. Vliegtuiglawaai moet onderdeel uitmaken van de volgende Geluidsbelastingkaart van Almere, meetresultaten dienen te worden vermeld, ook als de conclusie is dat grenswaarden niet worden overschreden.

november 2018

Namens de Werkgroep Vlieghinder Almere,

Alex Rijpsma en Bernhard van der Ven

In onderstaande factsheets wordt nader ingegaan op de volgende onderwerpen:

1 Geluid
2 Luchtkwaliteit
3 Raakvlakken met Coalitieakkoord 2018

Factsheet Geluid

Het toenemende vliegverkeer richting Schiphol verdient nader aandacht. Het aantal vliegbewegingen in het luchtruim boven Almere is de afgelopen tien jaar verdrievoudigd. De vanaf 2023 in te voeren herinrichting van het luchtruim biedt mogelijkheden de overlast in Almere sterk te verminderen. Het moet ook voorkomen dat andere gemeenten proberen de overlast in hun gemeente ‘te parkeren’ in andere gemeenten.

Ten aanzien van Vliegveld Lelystad is voor de bewoners van Almere Hout, Nobelhorst en Oosterwold de aanvliegroute voor de baan 05 van belang. Bedenk dat er op termijn een woongebied is gepland van 30.000-40.000 bewoners! De vliegtuigen komen uit N.O. richting (Biddinghuizen) op een hoogte van ca 600m. Ter hoogte van Zeewolde dalen ze tot ca 500m (1700 ft). Dan maken ze een lus voor de A27 om recht voor de landingsbaan te komen.

De geluidsbelasting wordt uitgedrukt in Lden. Kort gezegd geeft deze waarde een gemiddelde per dag en per jaar. Om die reden is dit een zeer versluierende maatstaf. Gelet op het aantal vluchten is er geen geluidsbelasting gedurende het grootste deel van de tijd. Echter wanneer er een vliegtuig landt, dan is het raak. (Zie het boek “Schiphol, een visie op de toekomst” van G.Berkhout waarin het beleid t.a.v. de geluidsbelasting kritisch wordt beschreven). In bijlage 14,  fig 5, van het MER rapport wordt de piekbelasting weergegeven. In het gebied van de A27 zou er sprake zijn van 70-75 dB piekbelasting.

In het Kamerdebat over de Luchtvaart van 15 mei 2018 heeft de minister gesteld dat de Provincie Flevoland en Lelystad Airport de regie zullen voeren over de inrichting van een monitoringssysteem. Gemeenten moeten zich aanmelden en (vermoedelijk) op eigen kosten een lokaal meetpunt inrichten. De gemeente Zeewolde heeft een contract gesloten met Sensornet om de geluidsbelasting te monitoren.

De gemeente Almere dient de geluidshinder van het vliegverkeer in kaart te brengen om de gezondheid van de inwoners te waarborgen.

Factsheet Luchtkwaliteit

De luchtkwaliteit (in het bijzonder stikstofoxiden, fijnstof en ultrafijn stof) staat zeer in de belangstelling. Een van redenen daarvoor is dat Nederland al een aantal jaren niet overal voldoet aan de EU normstelling voor deze stoffen. Daarnaast is er een toenemende aandacht voor de gezondheidseffecten van fijnstof en met name ultrafijn stof.

PM10    = deeltjes < 10  μm
PM2,5   = deeltjes < 2,5 μm
PM0,1   = deeltjes < 0,1 μm (ultra fijn stof)

In onderstaande tabel zijn de huidige grenswaarden (jaargemiddelde) weergegeven.

Helaas bestaat er nog geen norm voor het ultrafijn stof, terwijl juist deze fractie (vermoedelijk) de grootste gezondheidsschade veroorzaakt. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) van 7 juli 2018 is een interessant artikel over fijnstof gepubliceerd. Ook de Gezondheidsraad heeft in een advies (januari 2018) gepleit voor prioriteit voor maatregelen om fijnstofbelasting te verminderen.  

Het RIVM voert op dit moment een groot onderzoek uit en zal in 2019 een tussenrapportage geven over het onderzoek naar ultra fijn stof. Op 5 juli 2018 is er een debat geweest in de vaste Kamercommissie van Infrastructuur en Leefomgeving. Doelstelling is dat de luchtkwaliteit in 2023 voldoet aan de WHO normen.

Dit alles betekent nogal wat voor Flevoland. Op dit moment voldoen we zeker niet aan de WHO norm voor fijnstof. Het is vrijwel zeker dat er ook een normstelling voor ultrafijn stof zal komen, gelet op de gezondheidseffecten. Juist het ultrafijn stof is voor een groot deel afkomstig van het vliegverkeer!

Kortom, alle reden om ook de ontwikkeling van de concentraties van fijnstof, ultrafijn stof en stikstofdioxide in Almere te monitoren.

Raakvlakken met het Coalitieakkoord 2018

Wij vragen de gemeente om meer nadruk te leggen op het terugdringen van de hinder van het vliegverkeer bij de uitwerking van het coalitieakkoord 2018.

In 2021 treedt de Omgevingswet in werking. De Omgevingswet biedt kansen voor een integrale invalshoek, waarbij inwoners invloed kunnen uitoefenen op hun eigen leefomgeving. Wij willen vragen ook aandacht besteden aan de koppeling van gezondheidsbeleid en ruimtelijke plannen.

In opgave 5 Gezond in Almere heeft de coalitie het alleen over de ambitie om voor overgewicht, bewegen, mentale weerbaarheid en gebruik van alcohol, tabak en drugs, aan het einde van de bestuursperiode betere cijfers te laten zien dan in 2018.

Wij vragen de gemeente om ook de gezondheidsaspecten van geluidsoverlast en luchtkwaliteit onderdeel te laten zijn in opgave 5.

Website Overzicht: klik hier            Boven: klik hier            Home:  klik hier